Ii. литературные тексты

Ii. литературные тексты : Учебник латинского языка, И.С.Розенталь, 2000 читать онлайн, скачать pdf, djvu, fb2 скачать на телефон Учебник представляет собой переиздание классического курса латинского языка для юристов на основе второго издания 1953 года.

Ii. литературные тексты

MARCUS TULLIUS CICERO

Cicero Trebatio Testae s.d.

(Ad familiares VII. 21)

Sili causam te docui. Is postea fuit apud me. Cum ei dicerem tibi videri sponsionem illam nos sine periculo facere posse «si bonorum Turpillae possessionem Q. Caepio praetor ex edicto suo mihi dederit».

Negare aiebat Servium tabulas testamenti esse eas, quas instituisset is, qui factionem testamenti non habuerit; hoc idem Ofilium dicere. Tecum se locutum negabat, me-que rogavit, ut se et causam suam tibi commendarem. Nec vir melior, mi Testa, nec mihi amicior P. Silio quisquam est, te tamen excepto. Gratissimum igitur mihi feceris, si ad eum ultro veneris eique pollicitus eris; sed si me amas, quam primum. Hoc te vehementer etiam atque etiam rogo

Примечания

s.d. = salutem dicit шлет привет (обычное начало писем личного характера). В данном письме (44 г. до н.э.) Цицерон обращается к своему другу, известному юристу Гаю Требацию Тесте, с просьбой оказать юридическую помощь другому другу Цицерона, Силию, в пользу которого-составила завещание некая Турпилия. Суть вопроса состояла в том, что по закону завещание женщины могло быть действительным только при наличии согласия ее родственников — агнатов (по отцу), и это, по-видимому, не было соблюдено. Требаций советовал обратиться к претору, чтобы по пре-торскому праву получить владение наследственным имуществом (bonorum possessio) и заключить с наследником стипуляцию о том, что он не будет спорить против постановления претора. Однако два авторитетных юриста, Сервий и Офилий, высказались в том смысле, что завещание вообще недействительно за отсутствием у наследодательницы права самостоятельно составлять завещание (testamenti factio). Цицерон и просит Требация взяться за это дело.

causam docere изложить дело; tabulas testamenti esse что завещанием можно считать (то, что); te excepto за исключением тебя; ad aliquem ultro venire пойти кому-либо навстречу; pollicitus, eris пообещаешь (свое) содействие; etiam atque etiam еще и еще, настоятельно.

Cicero Planco s. d.

(Ad familiares XIII. 29).

С. Ateio Capitone utor familiarissime. Notar tibi sunt varietates meorum temporum. In ornni genere et honorum et laborum meorum et animus et opera et auctoritas et gratia, etiam res familiaris C. Capitonis praesto fuit et paruit et temporibus et fortunae meae. Huius propinquus fuit T. Antistius Aeger Corcyram venit, ibi est mortuus. Testamento quod Romae Paulo et Marcello consulibus fe-cerat heres ex parte dimidia et tertia est Capito...

Te, mi Plance, pro paterna necessitudine, pro nostro amore, pro studiis et omni cursu nostro totius vitae similli-mo, rogo, ut hanc rem suscipias; meam putas esse; enitare, contendes, efficias, ut mea commendatione, tuo studio, Caesaris beneficio, hereditatem propinqui sui C. Capito obtineat...

Примечания

familiarissime uti alique быть в самых дружеских отношениях-с кем-либо; varietates meorum temporum превратности моей судьбы; res familiaris состояние, имущество; praesto esse быть к услугам; et temporibus et fortunae meae как в дни моего преуспеяния, так и в дни невзгод; ex parte dimidia et tertia =1/2 + 1/3 = 5/6; pro paterna necessitudine во имя близости с (твоим) отцом; pro studiis simillimo во имя общности наших склонностей и жизненных путей; enitar — coniunctwus hortativus, ...obtineat,., поскольку Антистий сражался на стороне врагов Цезаря, Цицерон опасался, что оставшееся после него имущество может подвергнуться конфискации по распоряжению Цезаря.

Cicero. De iuris civilis scientia

(ex Pro oratore, I, XLI, 185 — XLII, 190)

 Et quoniam de impudentia dixi, castigemus etiam seg-nitiem hominem atque inertiam. Nam si esset ista cognitio iuris magna ac difficilis, tamen utilitatis magnitude deberet homines ad suscipiendum discendi laborem impellere. Sed, о dii immortales! non dicerem hoc, audiente Scaevola, nisi ipse dicere soleret, nullius artis faciliorem sibi cognitionem videri. 186. Quod quidem certis de causis a plerisque aliter existima-. tur: primum, quia veteres illi, qui huic scientiae praefuerunt, obtinendae atque augendae potentiae suae causa, pervulgari artem suam noluerunt, deinde, posteaquam est editum, expositis a Cn.Flavio primum actionibus, nulli fuerunt, qui ilia artificiose digesta generatim componerent. Nihil est enim, quod ad artem redigi possit, nisi ille prius, qui ilia tenet, quorum artem instituere vult, habeat illam scientiam, ut ex eis rebus, quarum ars nondum sit, artem efficere possit.Hoc video, dum breviter voluerim dicere, dictum a me esse paulo obscurius; sed experiar, et dicam, si potero, planius,

XLII 181. Omnia fere, quae sunt conclusa nunc arti-bus, dispersa et dissipata quondam fuerunt: ut in musicis, numeri, et voces, et modi; in geometria, lineamenta, for-mae, intervalla, magnitudines; in astrologia, caeli conversio, ortus, obitus motusque siderum; in grammaticis, poetarum pertractatio, historiarum cognitio, verborum inter-pretatio, pronuntiandi quidam sonus; in hac denique ipsa ratione dicendi, excogitare, ornare, disponere, meminisse, agere; ignota quondam omnibus, et diffusa late videbantur. 188. Adhibita est igitur ars quaedam extrinseca ex alio genere quodam, quod sibi totum philosophi assumunt, quae rem dissolutam divulsamque coglutinaret, et ratione qua-dam constringeret. Sit ergo in iure civili finis hie, legitimae atque usitate in rebus causisque civium aequabilitatis conservatio. 189. Turn sunt notanda genera, et ad certum numerum paucitatemque revocanda. Genus autem est id, quod sui similes communione quadam, specie autem differentes, alias ( в тексте учебника не пропечатано (uus) прим. ред.) aut plures complectitur partes. Partes autem sunt, quae generibus eis, ex quibus emanant, subiciuntur; omniaque, quae sunt vel generum vel partium nomina, definitionibus, quam vim habeant, est exprimendum. Est enim definitio, earum rerum, quae sunt eius rei propriae, quam definire volumus, brevis et circumscripta quaedam explicatio.

190. Hisce ergo rebus exempla adiungerem, nisi, apud quos haec habetur oratio, cernerem: nunc complectar quod proposui, brevi. Si enim aut mihi facere licuerit, quod iam-diu cogito, aut ubiquis quispiam, aut, me impedito, occupavit, aut mortuo efficerit, ut primum omne ius civile in genera digerat, quae perpauca sunt; deinde eorum gene-rum quasi quaedam membra dispertiat; turn propriam cui-usque vim definitione declaret; perfectam artem iuris civilis habebitis, magis magnam atque uberem, quam difficilem atque obscuram. 191. Atque interea tamen, dum haec, quae dispersa sunt, coguntur, vel passim licet carpentem, et colligentem undique, repleri iusta iuris civilis scientia.

Примечания

Scaevola имеется в виду Квинт Муций Сцевола; pervulgare делать общедоступным, публиковать; Cn.Flavius Гней Флавий, секретарь (scriba) Аппия Клавдия Цека, цензора 312 г. до н.э., курульный эдил 304 г., прославился тем, что опубликовал календарь и (согласно Цицерону) формулы исков (legis actiones), нарушив монополию понтификов; artificiose умело; genera tim по родам (от genus) т.е. систематически (программа систематизации излагается ниже); ad artem redigi систематизировать; ars, artis f здесь наука, приведенное в систему знание; illam scientiam имеется в виду диалектика (ср. ниже, ars extrinseca); coglutinare склеивать; соnstringere связывать; Si enim aut mihi facere licuerit, quod iamdiu cogito... Цицерон излагает намерение, которое, видимо, было осуществлено им в недошедшем до нас сочинении «De iure civili in artem redigendam».

Cicero. Aequum et bonum

(ex Pro Caecina, 65—66)

...Mihi maxime mirum videbatur, te dicere iuris con-sultiorum auctoritate obtemperari non oporteret. Quod ego tametsi non nunc primum neque in hac causa solum audio, tamen admodum mirabar abs te quam ob rem diceretur. Nam ceteri tum ad istam hortationem decurrunt, cum se in causa putant habere aequum et bonum quod defendant. Si contra verbis et litteris et, ut dici solet, summo iure contenditui, solent eiusmodi iniquitati boni et aequi nomen dignitatemque opponere. Turn illud, quod dicitur «sive, nive», irrident, turn aucupia verborum et litterarum ten-diculas in invidiam vocant; turn vociferantur, ex aequo et bono, non ex callido versutoque iure rem iudicari oportere; scriptum sequi calumniatores esse; boni iudicis voluntatem scriptoris auctoritatemque defendere. 66. In ista vero causa, cum tu sis is qui te verbo litteraque defendas..., in ista difensione accusas eos qui consuluntur, quod aequitatis censeant rationem non verbi haberi oportere.

Примечания

decurro, curri, cursum 3 сбегать, здесь прибегать; verbis et litteris дословно и буквально, т. е. буквоедски; summo iure contenditur спор ведется с точки зрения формы, а не существа права; «sive, nive» приблизит.; «то ли да, то ли нет» (насмешка над крюч-котворным стилем); aucupia verborum словесные придирки; litterarum tendiculae крючкотворство (заметьте перекрестное расположение дополнений: verborum — на втором месте, litterarum — на первом; ср.: «минувший день и день грядущий»; это так называемый хиазм («скрещивание»), распространенный и в судебном красноречии); calumniatoris esse — особый вид genetivus possesivus — быть своиственыым клеветнику; auctoritas, atis f здесь — суждение, мнение, взгляд; consulo, ui, ultum 3 здесь— запрашивать совета

Cicero. In laudem iuris civilis

(ex Pro Caecina, 70; 74—75)

70. Qui ius civile contemnendum putat, is vincula re-vellit non modo iudiciorum, sed etiam utilitatis vitaeque communis. Qui autem interpretes iuris vituperat, si imperitos iuris esse dicit, — de hominibus non de iure civili detrahit; sin peritus non putat esse obtemperendum, — non homines laedit, sed leges ac iura labefactat. Quod vobis venire in mentem profecto necesse est, nihil esse in civitate tarn diligenter, quam ius civile, retinendum. Etenim, hoc sublato, nihil est, quare exploratum cuiquam possit esse, quid suum aut quid alienum sit.

74. Quid enim refert aedes aut fundum relictum a patre aut aliqua ratione habere bene partum, si incertum sit, quae cum omnia tua iure mancipi sint ea possisne retinere? si parum sit communitum ius? si civili ac lege contra alicuius gratiam teneri non potest? quid, inquam, prodest fundum habere, si, quae decentissime descripta a maiori-bus iura finium, possessionum, aquarum itinerumque sunt, haec perturbari aliqua ratione commutarique possunt? Mihi credite, maior hereditas venit unicuius vestrum in iisdem bonis a iure et a legibus, quam ab iis, a quibus ilia ipsa bona relicta sunt... Fundus a patre relinqui potest, at usucapio fundi, hoc est finis sollicitudinis ac periculi litium, non a patre relinquitur, sed a legibus... 75. Quapropter non minus diligenter ea quae a maioribus accepistis, publica patrimonia iuris, quam privatae rei vestrae, retinere debetis.

Примечания

venire in mentem приходить на ум, здесь —быть ясным; quid refert какое имеет значение, к чему; bene partum добросовестно приобретенное; iure mancipi по квиритскому праву собственности; gratia здесь — авторитет, вес, произвол; maior hereditas... venit вы в большей мере являетесь наследниками; sollicitudines ас pericula litium хлопоты и опасности тяжб; patrimonia iuris правовое наследие.

Cicero. De Aquilio Gallo

(ex Pro Caecina, 77—78)

77.... Percommode accidit, quod non adest is qui paulo ante adfuit... vir ornatissimus G. Aquilius: nam ipso praesente de vertute eius et prudentia timidius dicerem... Cuius auctoritati dictum est ab ilia causa concedit nimium non oportere. Non vereor de tali viro ne plus dicam, quam vos aut sentiatis, aut apud vos commemorari velitis.

78. Quapropter hoc dicam nunquam eius auctoritatem nimium valere, cuius prudentiam populus Romanus in ca-vendo, non in decipiendo perspexerit; qui iuris civilis rationem nunquam ab aequitate seiunxerit; qui tot annos ingenium, laborem, fidem suam promptam expositamque populo Romano praebuerit; qui ita iustus est et bonus vir, ut natura, non disciphna consultus esse videatur; ita peritus ac prudens, ut ex iure civili non scientia solum quaedam, verum etiam bonitas nata videatur; cuius tantum est ingenium, ita sincera fides, ut quidquid inde haurias, purum te liquidumque haurire sentias.

Примечания

Гай Аквилий Галл — римский юрист, претор в 66 г. до н.э., друг Цицерона; ab ilia causa противной стороной, нашими противниками (в данном процессе); in cavendo, non in decipiendo в ограждении прав, а не в их обходе.

Cicero. Oratio in Catilinam (I)

1. Quousque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? Quam diu etiam furor iste tuus nos eludet? Quern ad finem sese effrenata iactabit audacia? Nihilne te noctur-num praesidium Palati, nihil urbis vigiliae, nihil timor populi, nihil concursus bonorum omnium, nihil hie munitissimus habendi senatus locus, nihil horum ora vultusque moverunt? Patere tua consilia non sentis? Constrictam iam horum omnium scientia teneri coniurationem tuam non vides? Quid proxima, quid superiore nocte egeris, ubi fue-ris, quos convocaveris, quid consilii ceperis, quern nostrum ignorare arbitraris? 2. O tempora, о mores! Senatus haec intellegit, consul videt; hic tamen vivit! Vivit? Immo vero in senatum venit, fit publici consilii particeps, notat et designat oculis ad caedem unumquemque nostrum, nos autem, fortes viri, satisfacere rei publicae videmur, si istius furorem ac tela vitamus. Ad mortem te, Catilina, duci iussu consulis, iam pridem oportebat, in te conferri pestem, quam tu in nos omnes iam diu machinaris. An vero vir amplissimus, P. Scipio, pontifex maximus, Ti. Gracchum, mediocriter labefactantem statum rei publicae privatus interfecit: Catilinam orbem tarrae caede atque incendiis vastare cupientem nos, consules, perferemus? Nam ilia nimis antiqua praetereo, quod C. Servilius Ahala Sp. Maelium, novis rebus studientem, manu sua occidit. Fuit, fuit ista quondam in hac re publica virtus, ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniculosum quam acerbissimum hostem coerce-rent. Habemus senatus consultum in te, Catilina, vehemens et grave. Non deest rei publicae consilium neque auctoritas huius ordinis; nos, nos, dico aperte, consules desumus.

Примечания

Первая из четырех речей, которые в 63 г. до н.э. Цицерон в качестве консула произнес в сенате против Л. Сергия Катилины, обвиняя его в организации антиправительственного заговора; Раlatium, i п Палатинский холм в Риме; timor populi — populi либо gen obiec., либо gen. subiect.; ora vultusque — hendiadys выражение лиц; proxima... superiore nocte в прошлую,... в позапрошлую ночь; quid consilii ceperis какое решение принял (consilii т.н. де-netivus generis «родительный рода, категории»), о tempora т.н. accusativus exclamationis «восклицания», privatus частным образом, по личной инициативе, как частное лицо; fuit здесь отошел в прошлое, кончился, нет больше.

Gaius Plinius Secundus lunior

Plinius. Otium

(ex Epist. I, 9)

Si quern interroges: «Hodie quid egisti?», respondeat:

«Officio togae virilis interfui, sponsalia aut nuptias frequentavi, ille me ad signandum testamentum, ille in advocationem, ille in consilium rogavit».

Haec quo die feceris, necessaria; eadem si cotidie fecisse te reputes, inania videntur, multo magis cum secesseris.

Tunc enim subit recordatio: «Quot dies quam frigidis rebus absumpsi!».

Примечания

toga virilis мужская тога (надевалась римскими гражданами в день совершеннолетия), officium, i n здесь посещение, официальный визит; officio togae virilis присутствовать при церемонии возложения мужской тоги; subeo подходить, восходить, здесь всплывать.

Plinius. Recitator et auditores

(ex Epist. I, 13)

Magnum proventum poetarum annus hie attulit: toto mense Aprili nullus fere dies, quo non recitatet aliquis. luvat me quod vigent studia, proferunt se ingenia hominum et ostentant, tametsi ad audiendum pigre coitur.

Plerique in stationibus sedent tempusque audiendi fabulis conterunt ac subinde sibi nuntiari iubent, an iam recitator intraverit, an dixerit praefationem, an ex magna parte evolverit librum.

Tum demum ac tune quoque lente cunctaterque veniunt, nec tamen permanent, sed ante finem recedunt, alii dissimulanter et furtim, alii simpliciter et libere.

Примечания

static, ionis f здесь общественное место; evolvo, evolvi, evolutum 3 разворачивать (рукописи имели вид свитков, откуда и их название volumen); an ex magna parte evolverit librum далеко ли он зашел в чтении своей книги; lente cunctaterque — hendiadys медленно и неторопливо, крайне медленно; simpliciter et furtim — hendiadys скрыто и украдкой; simpliciter et libere — hendiadys просто и откровенно.

Плиний с увлечением следил за литературной жизнью Рима. Судебные речи он считал одной из отраслей литературы и добивался того, чтобы и его судебные речи, наряду с произведениями современных ему поэтов, читались в тогдашних литературных салонах. В следующем письме Плиний жалуется на общий упадок интереса к подобным авторским выступлениям.

Plinius. Advocatus dilatione laetatur

(ex Epist. V, 21)

Descenderam in basilicam luliam auditurus quibus proxima comperendinatione respondere debebam. Sedebant ludices, decemviri venerant, obversabantur advocati; silentium longum; tandem a praetore nuntius.

Dimittuntur centumviri eximitur dies, me gaudente,qui nunquam ita paratus sum, ut non mora laeter.

Causa delationis — Nepos praetor, qui legibus quaent. Proposuerit breve edictum, admonebat accusatores, admonebat reos exsecuturum se quae senatus consulto conti-nerentur

Suberat edicto senatus consultum hoc: Omnes quidquid negotii haberent, iurare prius, quam agerent, iubebantur nihil se ob advocationem cuiquam dedisse, promisisse.cavisse.

His enim verbis ac mille praeterea et venire advocationes et errii vetebantur. Peractis tamen negotiis permittebatur pecuniam dumtaxat decem milia dare.

Hoc facto Nepotis commotus praetor, qui centumvirabilis praesidebat, deliberaturus, an sequeritur exemplum, mopinatum nobis otium dedit.

Interim tota civitate Nepotis interdictum carpitur, laudatur. Multi: «Quid? Ante hunc praetores non fuerunt? Quis autem hie est, qui emendet publicos mores?» Alii contra: «Rectissime fecit; initurus magistratum iura recognovit, senatus consulta legit, reprimit foedissimas pactiones, rem pulcherrimam venire non patitur».

Tales ubique sermones.

Примечания

basilica, ae f (греч. «царский дворец») базилика, великолепное здание суда на римском форуме (Юлиева базилика была посвящена имени Юлия Цезаря); decemviri председательствующие на суде; centumviri центумвиры, члены судебной коллегии «ста» (на деле их было больше); dies eximitur заседание отменяется; edicto... hoc в основе преторского эдикта лежало следующее сенаторское постановление; ас mille praeterea и тысячью других (понятная ирония в устах адвоката, чьи гонорарные интересы задевались подобным эдиктом); veneo, venui, venum, ire поступать в продажу — не путать с venio, 4 приходить; dumtaxat здесь не свыше; milia подразум.: сестерциев; centumviralia (iudicia) судебная коллегия из центумвиров; саrро здесь порицать; initurus magistratum собираясь вступить в исполнение служебных обязанностей; recognosco здесь подвергать пересмотру.

Plinius. Advocatus discipulis laetatur

(ex Epist. VI, 11)

O diem laetum! Adhibitus in consilium a praefecto urbis audivi ex diverse agentes summae spei, summae indolis iuvenes duos, Fuscum Salimatorem et Numidium Quadratum, egregium par nec modo temporibus nostris, sed litteris ipsis ornamentum futurum. Mira utrique pro-bitas, constantia salva, decorus habitus, os Latinum, vox virilis, tenax memoria, magnum ingenium, iudicium aequale; quae singula mihi voluptati fuerunt atque inter haec illud, quod et ipsi me ut rectorem, ut magistrum intuebantur, et iis, qui audiebant, me aemulari, meis instare (I vestigiis videbantur. O diem — repetam enim — laetum notandumque mihi candidissimo calculo! Quid enim aut publice laetus quam clarissimos iuvenes nomen et famam ex studiis petere aut mihi optatius quam me ad recta tendentibus quasi exemplar esse propositum? Quod gaudium ut perpetuo capiam, deos oro; ab iisdem, teste te, peto, ut omnes, qui me imitari tanti putabunt, meliores esse quam me velint.

Примечания

о diem... асc. esclamationis; ex diverse agere выступать на суде противниками, оппонировать друг другу; os, oris п уста, рот, здесь речь; voluptati esse доставлять удовольстви (dot. finalis «дательный цели»), diem candido calculo no tare (поговорка) отмечать день белым камешком, т.е. относить его к числу счастливых; publice в общественном отношении, для общества; ex studiis учеными занятиями, литературной деятельностью; teste te (аЫ. abs.) призвав тебя в свидетели; tanti putare (gen. pretri) придавать цену, во что-то ставить.

TITUS LIVIUS

Titus Livius. De superbia patrum et miseriis plebis.

[Marcus Manlius] centurionem, nobilem militaribus factis, iudicatum pecuniae cum duci vidisset, medio foro cum caterva sua accurrit et manum iniecit; vociferatusque de superbia patrum ac crudelitate feneratorum et miseriis plebis, virtutibus eius viri fortunaque. «Turn vero ego — inquit — nequiquam hac dextra Capitolium arcemque servaverim, si civem commilitonemque meum tamquam Gal-lis victoribus captum in servitutem ac vincula duci videam».

Inde rem creditori palam populo solvit libraque et aere bberatum emittit...Acceptus extempio in tumultuosam turbam et ipse tumultum augebat, cicatrices acceptas Veien-ti, Gallico aliisque deinceps bellis ostendans: se militantem, se restituentem eversos penates, multiplici iam sorte exsoluta, mergentibus semper sortem usurus, obrutum fenore esse; videre lucem, forum, civium ora — M. Manii opera; illi devovere corporis vitaeque ac sanguinis, quos supersit.

Is vero accendit animos, ut per omne fas ac nefas secuturi vindicem libertatis viderentur... Et Manlius, advocata domum plebe, cum participibus novandarum rerum mterdiu noctuque consilia agitat; iam per se accensos incitabat plebis animos: «Quousque tandem ignorabitis vires vestras? Nomerate quot ipsi sitis, quot adversaries habeatis. Quot enim clientes circa singulos fuistis patronos, tot mine adversus unum hostem eritis. Si singuli singulos adgressuri essetis, tamen acrius crederem vos pro libertate, quam illos pro dominatione, certaturos. Ostendite tamen bellum, pacem habebetis. Videant vos paratos ad vim, ius ipsi remittent. Tarn parvus animus tanti populi est, ut semper vobis auxilium adversus inimicos satis sit nec ullum certamen adversus patres noritis? Nec hoc natura insitum vobis est, sed usu possidemini...

At in parte altera senatus de secessione in domum privatum plebis agitat. «Ut videant magistratus, ne quid ex perniciosis consiliis M. Manlii respublica detrimenti capi-at». Turn tribuni consulari potestate tribunique plebis patrum auctoritati se dediderant... Adprobantibus cunctis diem M. Manlio dicunt.

Quod ubi est factum, primo commota plebs est, utique postquam sordidatum reum viderunt nec cum eo non modo patrum quemquam, sed ne cognates quidem aut affines, postremo ne fratres quidem; quod ad eum diem nunquam usu venisset, ut in tanto discrimine non et proximi vestem mutarent...

 Crimen valuit, et obstinatis animis triste iudicium, invisumque etiam iudicibus, factum (est)...

Tribuni de saxo Tarpeio (M. Manlium) deiecerunt Locus idem in uno homine et eximiae gloriae monumentum et poenae ultimae fuit.

Примечания

cum caterva sua с толпой своих сторонников; manum inicere наложить руку, збесъ выступить заступником, т.е. вмешаться, чтобы освободить задержанного; Capitolium Капитолий, холм, на котором находился агх (укрепленный замок); rem solvere платить деньги; libraque et aere с помощью весов и меди (имеется в виду solutio per aes et libram — ритуальное освобождение от обязательства, которым оказался связан с Манлием освобожденный им должник); Veiens bellum война против этрусского города Вейи, который и был завоеован римлянами в начале IV в. до н. э.; penates, ium m пенаты, божества домашних очагов, здесь домашние очаги, дома; res novae государственный переворот; res novandae намеченный переворот; consilia agitare обсуждать планы; singuli singulos один на один; noritis = noveritis; usu possidemini вы во власти обычая, вами управляет привычкa;...detrimenti capiat обычная сенатская формула для объявления страны на военном положении; tribuni (militum) consulari potestate военные трибуны с консульской властью (от 3 до 8; именно в этот период они избирались вместо консулов); diem alicui dicere назначить кому-то день суда, т.е. предать кого-либо суду; usu venire быть в обычае; vestem mutare менять одежду, здесь надевать траур; crimen valuit обвинение получило силу, т. е. подсудимый был признан виновным; Tarpeium sax-um или Tarpeius mons Тарпейская скала на Капитолийском холме, с которой сбрасывались приговоренные к смерти преступники; poena ultima высшая мера наказания, смертная казнь.

Titus Livius. Scelus Appii Claudii

(ex libro III, 44 — 58 excerpta)

1. Prologus

Appium Claudium virginis plebeiae libido cepit. Pater virginis, Lucius Verginius honestum ordinem in Algido ducebat, vir exempli recti domi militiaeque. Perinde uxor instituta fuerat liberique instituebantur.

Desponderat filiam Lucio Icilio tribunicio, viro acri et pro causa plebis expertae virtutis. Hanc virginem adultam, forma excellentem, Appius, amore amens, pretio ac spe perlicere adortus (est), postquam omnia pudore saepta animadvertit, ad crudelem superbamque vim animum convertit

Marco Claudio clienti negotium dedit, ut virginem in servitutem adsereret neque cederet postulantibus vindicias secundum libertatem, ratus (= putans) locum iniuriae esse quod (= quia) pater puellae abesset

Примечания

Appius Claudius патриций, один из децемвиров legibus scribundis (авторов Закона ХП таблиц); Algidum, i n Алгид, укрепленный город в горной местности, к юго-востоку от Рима; honestum ordinem ducere занимать почетную должность (в армии); vir exempli recti — gen. qualitatis; domi militiaeque и дома, и на войне, т.е. и в частном и в военном быту; tribunicus бывший tribunus plebis; expertae virtutis — gen. qualitatis; forma excellens — abl. qualitatis; negotium здесь задание, поручение; adserere aliquem in servitutem объявить кого-либо рабом в судебном порядке; postulare vin-dicias secundum libertatem отстаивать в суде чью-либо личную свободу

2.In foro

Virgini venienti in forum — ibi namque (=nam ibi) in tabernacuhs litterarum ludi erant — minister decemviri libidinis manum iniecit, (a) serva sua natam servamque appelans secuique se iubebat; cunctantem vi abstracturum (esse). Pavida puella stupente, ad clamorem nutricis fidem Quiritium implorantis, fit concursus. Vergini patris sponsique nomen celebratur. Notos gratia eorum, turbam indignitas rei virgini conciliat. Iam a vi tuta erat, cum adsertor (=M. Claudius, Appi cliens) nihil opus esse multitudine concitata ait: se iure grassari (=procedere), non vi. Vocat puellam in ius.

Примечания

litterarum ludi школы грамоты; fides, ei f здесь заступничество, защита; nomen celebratur имя передается из уст в уста; in ius vocare звать(приводить) на суд

3. Pro tribunali

Ad tribunal Appi perventum est. Petitor peragit notam iudici fabulam: puellam domi suae natam (esse) furtoque inde in domum Vergini translatam suppositam ei esse: id se iudicio probaturum; interim dominum sequi ancillam aequum esse.

Advocati puellae, cum Verginium reipublicae causa dixissent abesse, biduo (=intra duo dies) adfuturum (esse), si nuntiatum ei sit; iniquum esse absentem de liberis dimicare. Postulant (advocati), ut rem in patris adventum differat, lege ab ipso (= Appio) lata vindicias det secundum libertatem neu patiatur virginem adultam famae prius quam libertatis periculum adire.

Примечания

perventum est (pass. безличное) пришли; biduo в течение двух дней; lege ab ipso data согласно закону, автором которого он сам и является; neu = neve и не; periculum alicuius rei adire подвергаться опасности в отношении чего-либо, рисковать потерять что-либо.

4. Appii decretum

Appius decreto praefatur: Quam libertati faverit, earn ipsam legem declarare, quam Vergini amici postulationi suae praetendant... In iis enim, qui adserantur in libertatem, quia quivis lege agere possit, id iuris esse, in ea, quae in patris manu sit, neminem esse alium cui dominus possessions cedat.

Placere itaque patrem arcessiri (== in ius vocari); interea adsertorem iuris sui iacturam non facere, quin ducat puellam sistendamque in adventum eius, qui pater dicatur, promittat.

Примечания

Своему решению (decretum) Аппий, как судья, предпосылает вступление (praefatur): в какой мере он покровительствует свободе, об этом свидетельствует предложенный им же закон, который кладут в основу своего требования защитники девушки; legem postulationi suae praetendere обосновывать свое требование законом; quia quivis lege agere possit поскольку всякий может действовать на законном основании; iuris esse быть правомерным, соответствовать праву; in patris manu esse находиться под властью отца; alicui aliquem possessione cedere уступать кому-то обладание кем-либо; iuris suae iacturam facere потерпеть ущерб в своем праве.

5. Sponsi interventus

Adversus iniuriam decreti cum multi magis fremerent, quam quisquam unus (= sed nemo) recusare auderet Publius Numitorius, puellae avus et sponsus Icilius inter-veniunt. Data inter turbam via, cum multitude crederet Icili interventu resisti posse Appio. Lictor «decresse» (Appium decrevisse) ait vociferantemque Icilium submovet. Placidium quoque ingenium tarn atrox iniuria accendisset. «Ferro hinc tibi submovendus sum, Appi», — inquit — «Virginem ego hanc sum ducturus nuptamque pudicam habiturus. Proinde omnes collegarum quoque lictores con-voca; expediri virgas et secures tube, non manebit extra domum patris sponsa Icili. Non, si tribunicum auxilium et provocationem (==ius appelationis) plebi Romanae, duas arces libertatis tuendae, ademistis, ideo in liberos quoque nostros coniugesque regnum vestrae libidini datum est. Saevite in tergum et in cervices nostras, pudicitia saltern (=autern) in tuto sit. Huic si vis adferetur, ego (fidem) praesentium Quiritium pro sponsa. Verginius (fidem) militum pro unica filia, omnes — deorum hominumque implorabimus fidem, neque tu istud (=illud) decretum unquam sine caede nostra referes.

Postulo, Appi, etiam atque etiam consideres, quo progrediare. Me vindicantem sponsam in libertatem vita citius deseret quam fides.

Примечания

expediri... iube вели приготовить прутья и топоры (знаки достоинства ликторов и орудия их судебно-исполнительских функций), tribunicium auxilium заступничество плебейских трибунов и provocatio право обжалования, т.е. апелляция к народному собранию — эти два завоевания плебса, которые Ицилий называет здесь «двумя оплотами защиты, свободы», и пытался уничтожить децемвират, decretum referre провести в жизнь решение.

6. In posterum diem dilatio

Concitata multitude) erat certamenque instare videbatur. Lictores Icilium circunsteterant; nec ultra minas ta-men processum est. Non Verginiam defendis, Icili — Appius inquit, — sed, inquietus homo et tribunatum etiam nune spirans, locum seditionis quaeris. Non praebebo tibi hodie materiam; sed ut scires non id petulantiae tuae, sed Verginio absenti et patrio nomini et libertati datum esse, ius hodie non dicam neque decretum interponam. A. Marco Claudio petam, ut decederet iuro suo vindicarique puellam in posterum diem pateretur.

Quod nisi pater postero die adfuisset, denuntiare se (=denuntio) Icilio similibusque Icili, neque legi suae latorem neque decemviro constantiam defore (=defuturam esse). Nec se utique collegarum lictores convocaturum (=non convocabo) ad coercendos seditionis auctores; contentum se lictoribus fore (=contentus его).

Примечания

materiam praebere alicui дать кому-то повод; ius hodie... interponam сегодня я разбирать дело не стану и решение не вынесу;

М. Claudius тот самый клиент Аппия, о котором была речь в «In foro»; decedere iure suo отказаться на время от своих прав.

7. Nuntius ad patrem perfertur

Cum dilatum tempus iniuriae esset et secessissent advocati puellae, placuit omnium, primum: fratrem Icili et filium Numitorii (Numitorius — avus puellae), inpigros iuvenes, pergere inde recta ad portam et, quantum accelerari posset, Verginium acciri (arcessiri) e castris. lussi pergunt citatisque equis nuntium ad patrem perferunt.

Adsertor puellae (=M. Claudius, Appi cliens) instabat, ut Icilius vindicaret sponsoresque daret. Manus tollit undique multitude et se quisque paratum ad spondendum Icilio ostendit. Atque ille (=Icilius) lacrimabundus «gratum est inquit, crastina die vestra opera utar, sponsorum nunc satis est». Ita vindicatur Verginia spondentibus propinquis. Appius paulisper moratus, ne eius rei causa sedisse videretur domum se recepit collegisque in castra scribit, ne Verginio'commeatum dent atque etiam in custodia habeant. Im-probum consilium serum, ut debuit, fuit, et iam, commeatu sumpto, profectus Verginius prima vigilia erat, cum postero die mane de retinendo eo nequiquam litterae redduntur.

Примечания

tempus iniuriae момент совершения беззакония, беззаконный акт; sponsor поручитель; in custodia habere держать под наблюдением.

8. Praesente patre sententia pronuntiatur

 At in urbe prima luce cum civitas (=cives) in foro, exspectatione erecta, staret, Verginius sordidatus filiam obsoleta veste comitantibus aliquot matronis cum ingenti ad-vocatione secum in forum deducit. Circumire ibi et prensare homines coepit; se pro liberis eorum et coniugibus cotidie in acie stare; quid prodesse si, incolumi (=salva) irbe, liberis suis ea sint patienda, quae capta (urbe) ultima time-antur. Appius in tribunal escendit et petitor pauca (=non multis verbis) queritur, quod ius sibi pridie per ambitionem dictum non esset. Priusquam petitor postulatum perageret aut Verginio respondendi daretur locus, Appius interfatur: decresse vindicias secundum servitutem.

Ptimo stupor omnes admiratione rei tarn atrocis defixit; silentium inde aliquamdiu tenuit. Dein, cum М. Claudius circustantibus matronis iret ad prendendam virginem lamentabilisque eum mulierum comploratio excepisset, Verginius intentans in Appium manus, «Icilio», inquit, «Appi, non tibi filiam despondi et ad nuptias, non ad stuprum educavi: Passurine haec isti sint, nescio; illos, qui arma habent, non spero esse passuros».

Cum adsertor virginis repelleretur a globo mulierum et circumstantium advocatorum, silentium factum (est) per praeconem.

Примечания

advocatio, ionis f (собирательно) = advocati; in acie stare быть в строю, нести военную службу; incolumi urbe в условиях невредимости города, т.е. в мирное время; tribunal, alis n трибунал, помост для судей; per ambitionem в силу, противодействия противной стороны; globus, i m шар, клубок, здесь толпа.

9. Fabulae exitus

Decemvir dicit se certis indiciis comperturn habere noc-te tota coetus in urbe factos esse ad movendum seditio-nem; itaque se cum armatis descendisset, non ut quemquam quietum violaret, sed ut turbantes otium civitatis pro maiestate imperil coerceret.

«Proinde quiesse erit melius; i — inquit — lictor, submove turbam et da viam domino ad prendendum mancipium».

Cum haec intonuisset plenus irae, multitude ipsa se sua sponte dimovit, desertaque praeda iniuriae puella stabat.

Tum Verginius, ubi nihil usquam auxilii vidit, «quaeso, — inquit — Appi, primum ignosce patrio dolori, si quo inclementius in te sum invectus, deinde sinas hie coram virgine nutricem percontari quid hoc rei sit, ut si falso pater dictus sum, aequiore hinc animo discedam» Data venia, seducit filiam ac nitricem ad tabernas, atque ibi ab lanio cultro arrepto, hoc te uno quo possum — ait — modo, filia, in libertatem vindico».

Pectus deinde puellae transfigit respectasque ad tribunal «te — inquit — Appi, tuumque caput sanguine hoc consecro».

Примечания

pro maiestate imperii как этого требовало достоинство его сана; quisse = quievisse; mancipium, i n здесь раб (= virginem servam); nihil usquam auxilii gen. generis, sinas — coniunctivus hortativus.

10. Epilogus

Icilius Numitoriusque exsangue corpus sublatum ostentant populo. Scelus Appii, puellae infelicem formam, necessitatem patris deplorant. Virorum vox tota tribuniciae potestatis ac provocationis ad populum ereptae erat. Concitatur multitude partim atrocitate sceleris, partim spe per occasionem repetendae libertatis.

Virginio vociferanti succlamabat multitudo nec illius dolori suae libertati se defuturos. Auctore Icilio Numitorioque secessio a decemviris facta est.

Potestatem enim tribunaciam provocationemque renetebant quae ante decemviros creates auxilia plebis fue-rant. Factum senatus consultum (erat), ut decemviri se magistratu abdicarent, Q. Furius, pontifex maximus, tribunos plebis crearet et ne cui fraudi esset secessio militum plebisque.

Fundata et potestate tribunicia et plebis libertate, turn tribuni aggredi singulos tutum maturamque iam rati, accusatorem primum Verginium et Appium reum deligunt. Priusquam prodicta dies adesset, Appius sibi mortem conscivit. Spurius Oppius, Appii collega, proximus invidiae, quoque ductus in vincula est, et ante iudicii diem finem sibi ibi vitae fecit. Bona Claudii Oppiique tribuni publicavere (=publicaverunt). Et Marcus Claudius, adsertor Verginiae, die dicta damnatus, ipso remittente Verginio ultimam poenam, dimissus Tibur exsulatum abiit.

Примечания

populus... deplorant — так называемое «согласование (в числе) по смыслу» (constructio ad sensum); spe repetendae libertatis — gen. obiectwus; secessio, ionis f уход, удаление (специально — об уходе плебеев из Рима как мере политической борьбы с патрициями: таких «сецессий» было две: в 494 г. до н. э., которая привела к учреждению должностей плебейских трибунов, и данная, в 449 г. до н.э., в результате которой был упразднен децемвират и восстановлен плебейский трибунат, auxilium, i n здесь орудие (влияния); ne cui fraudi esset чтобы никому не было вменено в вину (требование политической амнистии); publico, 1 делать общественным достоянием, збесь отбирать в казну, конфисковывать; Tibur, uris n Тибур, город в Лации; exulatum abire удаляться в изгнание.

Учебник латинского языка

Учебник латинского языка

Обсуждение Учебник латинского языка

Комментарии, рецензии и отзывы

Ii. литературные тексты : Учебник латинского языка, И.С.Розенталь, 2000 читать онлайн, скачать pdf, djvu, fb2 скачать на телефон Учебник представляет собой переиздание классического курса латинского языка для юристов на основе второго издания 1953 года.